Γράφει ο Αργύρης Παγαρτάνης
Σαν σήμερα 30 Νοεμβρίου συμπληρώνονται 144 χρόνια από τότε που το ποδόσφαιρο έγινε διεθνές σπορ. Εκείνη την ημερομηνία, το 1872 στην πόλη Πάρτικ της Σκωτίας, και συγκεκριμένα στο γήπεδο Χάμιλτον Κρέσεντ, η εθνική ποδοσφαιρική ομάδα της Σκωτίας αντιμετώπισε εκείνη της Αγγλίας. Το ματς παρ’ ό,τι δεν ήταν το πρώτο μεταξύ των δύο ομάδων (είχαν προηγηθεί τουλάχιστον άλλες πέντε αναμετρήσεις μεταξύ τους) θεωρείται σήμερα η απαρχή των εθνικών ομάδων ποδοσφαίρου και το πρώτο βήμα για τη διεθνοποίηση του σπορ που αναπτύχθηκε στα αγγλικά κολλέγια.
Πώς ήταν εκείνο το ματς; Αν κλείσουμε τα μάτια μας και απλά φέρουμε στο μυαλό μας μια σύγχρονη παραλλαγή του ποδοσφαίρου, απλά σε… ασπρόμαυρο φόντο και με διαφορετική αμφίεση των παικτών και των διαιτητών, θα έχουμε κάνει λάθος. Οι βασικοί κανόνες του πιο αγαπημένου σπορ παγκοσμίως μπορεί να μην άλλαξαν, ωστόσο ο διαιτητής της συνάντησης, ο Σκωτσέζος Ουίλιαμ Κις, είχε τελείως διαφορετικά πράγματα να σκεφτεί και να παρατηρήσει από τους σύγχρονους ομολόγους του για να αποδώσει δικαιοσύνη.
Δεν ήταν μόνο το στυλ παιχνιδιού των αντιπάλων οι οποίοι, παρ’ ό,τι παρατάχθηκαν αμφότεροι με το άκρως επιθετικό σύστημα 1-2-7 (!), δεν κατάφεραν να σκοράρουν, αλλά και οι κανονισμοί του σπορ. Άλλες διατάξεις σήμερα αποτελούν βασικούς κανόνες, δεν είχαν καν εφευρεθεί τότε, με συνέπεια να υπάρχουν σημαντικές διαφορές από το σπορ που γνωρίσαμε όλοι σαν ποδόσφαιρο.
Ποιες ήταν αυτές; Ας γυρίσουμε το χρόνο πίσω κι ας ρίξουμε μια ματιά στο γήπεδο, τον διαιτητή και τους παίκτες σύμφωνα με τις μαρτυρίες της εποχής:
Κατ’ αρχάς, δεν υπήρχαν οριζόντια δοκάρια! Το πάνω μέρος του σημερινού γκολ-πόστ, αυτό που ένωνε μεταξύ τους τα δύο κάθετα δοκάρια, ήταν μια… κορδέλα τοποθετημένη στο σημερινό ύψος. Η κορδέλα τοποθετήθηκε το 1868, ώστε να διαφοροποιήσει εντελώς το ποδόσφαιρο από το ράγκμπυ, το οποίο παίζεται και σήμερα μόνο με κάθετα δοκάρια. Για δίχτυα, φυσικά, ούτε λόγος, αυτά τοποθετήθηκαν πολύ αργότερα.
Δεν υπήρχε, επίσης, η έννοια του κόρνερ σαν ελεύθερο χτύπημα με τα πόδια! Αν η μπάλα κατέληγε εκτός τελικής γραμμής από προσπάθεια του αμυνόμενου, τότε επαναφερόταν με το χέρι από το τέλος της πλάγιας γραμμής. Σκεφτείτε το σαν πλάγιο άουτ από το σημαιάκι του κόρνερ.
Αλλά κι αυτό ακόμα το πλάγιο άουτ εκτελούνταν διαφορετικά. Ο ποδοσφαιριστής που επανέφερε τη μπάλα με το χέρι απαγορευόταν να πιάσει τη μπάλα με τα δύο χέρια κι έτσι την έπιανε και την πετούσε στον αγωνιστικό χώρο μόνο με το ένα. Η απαγόρευση της πλήρους κατοχής της μπάλας με το χέρι υπήρχε τότε και στον τερματοφύλακα, ο οποίος μπορούσε μεν να αποκρούσει τη μπάλα με την παλάμη ή τη γροθιά του, αλλά δεν μπορούσε να την μπλοκάρει, ούτε να περπατήσει μ’ αυτήν.
Η διαιτησία, πάντως, ήταν πολύ αυστηρή για τη χρησιμοποίηση του χεριού. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν ο διαιτητής αντιλαμβανόταν ότι ένας αμυντικός χρησιμοποίησε το χέρι του για να κόψει την πορεία της μπάλας προς το τέρμα κατακύρωνε αμέσως το γκολ κι ας μην έμπαινε! Σήμερα ο συγκεκριμένος κανονισμός είναι πιο ελαστικός, κανένα γκολ δεν μετράει αν δεν μπει, κι απλά ο αμυντικός παίκτης αποβάλλεται.
Ο διαιτητής πρόσεχε πολύ τις θέσεις των ποδοσφαιριστών στον αγωνιστικό χώρο και σύμφωνα με τον κανονισμό που ίσχυε έπρεπε να τιμωρήσει όποιον επιτιθέμενο ποδοσφαιριστή γυρνούσε την πλάτη του στο αντίπαλο τέρμα και… ατένιζε τη δική του εστία! Η τακτική, λοιπόν, που υπήρχε τότε ήταν να δημιουργούν οι (επτά από τους παίκτες της ενδεκάδας) επιθετικοί μία ευθεία γραμμή όταν είχαν στην κατοχή τους τη μπάλα και να τρέχουν όλοι μαζί προς το αντίπαλο τέρμα.
Σε περίπτωση που χανόταν ο έλεγχος της μπάλας από κάποιον επιτιθέμενο προσπαθούσαν οι διπλανοί του να την ανακτήσουν, αν δεν τα κατάφερναν επέστρεφαν σε θέση άμυνας. Η έννοια της πάσας, δηλαδή της ηθελημένης μεταβίβασης της μπάλας σε συμπαίκτη, δεν υπήρχε τότε, παρ’ ό,τι δεν απαγορευόταν από τους κανονισμούς. Ήταν μακρινές μπαλιές. Το λάθος αυτό το έκαναν πολλές φορές οι Σκωτσέζοι.
Το πιο σημαντικό για τον διαιτητή. Ήταν τελείως μόνος του στον αγωνιστικό χώρο. Μάλιστα ο Κις ήταν από τους πρωτοπόρους του είδους, που προτιμούσε να βρίσκεται μέσα στο γήπεδο και να παρακολουθεί από κοντά τις φάσεις κι όχι να κάθεται στην άκρη του γηπέδου, όπως συνήθιζαν οι τότε διαιτητές, και να παίρνει αποφάσεις από μακριά.
Επόπτες ή βοηθοί δεν υπήρξαν. Η έννοια των βοηθών προέκυψε προς τα τέλη του 19ου αιώνα όταν το παιχνίδι έγινε πιο γρήγορο και οι φάσεις πιο απαιτητικές. Στην αρχή, μάλιστα, οι επόπτες προέρχονταν από τις ίδιες τις διαγωνιζόμενες ομάδες! Ζήτημα τιμής για τους υποψήφιους τζέντελμεν που ξεκίνησαν να εξασκούν το σπορ να βάλουν μόνοι τους γκολ χωρίς βοήθεια ακόμα και από συμπαίκτες τους!
Η έννοια του φάουλ υπήρχε και ο διαιτητής αναγκαζόταν συχνά να σταματήσει το παιχνίδι για να υποδείξει σφάλμα. Ακόμα, όμως, κι αν το φάουλ δινόταν πολύ κοντά στο τέρμα (υπήρχε χαραγμένη η μεγάλη περιοχή, όμως ακόμα δεν είχε εφευρεθεί το πέναλτι!) δεν μπορούσε να γίνει απευθείας εκτέλεση. Η εκτέλεση του φάουλ γινόταν με μια κοντινή πάσα και σηματοδοτούσε απλά την επανέναρξη του ματς, όχι μια στημένη φάση απειλής προς την αντίπαλη εστία.
Μπορεί να μην υπήρχαν βασικά στοιχεία του παιχνιδιού όπως το γνωρίζουμε σήμερα, όμως η έννοια του οφσάιντ ζούσε και βασίλευε! Από τα πρώτα στοιχεία του ποδοσφαίρου, προφανώς για να απαιτεί την πλήρη κίνηση των παικτών στον αγωνιστικό χώρο, ο κανόνας του οφσάιντ τότε απαιτούσε την παρουσία τριών ποδοσφαιριστών (δηλαδή κατά 99% του τερματοφύλακα και δύο αμυντικών) για να έχει το δικαίωμα ένας επιτιθέμενος ποδοσφαιριστής να συνεχίσει την προσπάθειά του. Ο αριθμός των παικτών μειώθηκε στους δύο τη δεκαετία του 1920. Γι’ αυτό στο δεύτερο ημίχρονο της συνάντησης οι Άγγλοι έπαιξαν μόνο με έναν καθαρό αμυντικό και τον τερματοφύλακα, ώστε να έχουν… έτοιμη την παγίδα του οφσάιντ για μακρινές μπαλιές. Το λάθος αυτό το έκαναν πολλές φορές οι Σκωτσέζοι.
Ένα χαρακτηριστικό της αμφίεσης των παικτών ήταν ότι ο διαιτητής ζήτησε για μεγαλύτερη ακρίβεια να μην φοράνε μόνο διαφορετικό χρώμα εμφανίσεων, αλλά και… καπέλα! Οι Άγγλοι εμφανίστηκαν με λευκές φανέλες και οι Σκωτσέζοι με σκούρες μπλε, όπως είναι μέχρι σήμερα και τα βασικά τους χρώματα. Επειδή, όμως, είχε ομίχλη (γι’ αυτό και το ματς καθυστέρησε τουλάχιστον 20 λεπτά να ξεκινήσει) ο διαιτητής ζήτησε να ξεχωρίζουν οι παίκτες και με άλλο τρόπο. Οι Άγγλοι αποφάσισαν να φορέσουν όλοι κασκέτα μαύρου χρώματος. Οι Σκωτσέζοι φόρεσαν… κουκούλες κόκκινου χρώματος!
Υπήρχε, επίσης, η δέσμευση από τις δύο ομάδες να αλλάξουν εστίες μόνο κατά τη διάρκεια του ημιχρόνου και όχι μετά την επίτευξη κάθε γκολ, όπως ήταν ευρέως διαδεδομένο τότε! Κυρίως επειδή οι ποδοσφαιρικοί αγώνες διεξάγονταν μεσημέρι προς απόγευμα και ο ήλιος συνήθως βόλευε τη μία ομάδα, ο κάθε αντίπαλος τον ήθελε να δουλεύει για λογαριασμό του. Ειδικά, βέβαια, στο πρώτο διεθνές παιχνίδι υπήρχε συννεφιά, κι έτσι κανένας δεν υπολόγιζε αυτό το πλεονέκτημα...
